Azerbaycan Aydınlarının Din Görüşü (1885-1915)

Özet

Bu çalışmada Azerbaycan aydınlarının din hakkında görüşü ele alınmaktadır. Araştırmada XIX. yüzyılın son çeyreği ile XX. yüzyılın ilk çeyreğini kapsayan yıllarda yaşamış ve fikir üretmiş Azerbaycan aydınlarından bazılarının görüşüne değinilmiştir. Bu dönem Azerbaycan`ın Çarlık Rusya`sının son yıllarını, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti`ni kapsayan yıllardır. Bu dönemde Azerbaycan aydınlarının tartıştığı konular şöyle sıralanabilir: Terakkiyet, milliyetçilik, Türkçülük, devletçilik, özgürlükçülük, ittihatçılık, İslamcılık, muasırcılık ve Avrupalaşma (Batılılaşma). Bu kavramların hemen hemen hepsi modern dönemde Batı düşüncesinde tedavüle girmiş kavramlar olup, Azerbaycan aydınları tarafından da benimsenmiş, tartışılmıştır.  Bu bağlamda Azerbaycan aydınlarının da Batı`nın askeri, ekonomi, siyasi ve bilimsel üstünlüğünü kabul etmiş bulunduklarını, gelişmenin toplumsal yapıda Batı tarzı bir yönetim sisteminin örnek alınması ile mümkün olabileceği kanaatini benimsemiş olduklarını söylemek mümkündür. Bu çalışmada özellikle o dönemde hem edebiyatta hem de siyasette aktif rol almış düşünürlerden edip Mirze Celil Memmedguluzade, şair Mirze Elekber Sabir, müzisyen ve besteci Üzeyir Hacıbeyli`nin görüşlerine yer verilmiştir. Aynı zamanda söz konusu dönemde ışık yüzü gören “Molla Nasreddin” dergisinin dine karşı yönelik eleştirisel görüşleri de ele alınmaktadır.